เนตฺตินยวณฺณนา

อิทานิ (ที. นิ. ฏี. 1.149; สํ. นิ. ฏี. 1.1.เนตฺตินยวณฺณนา; อ. นิ. ฏี. เนตฺตินยวณฺณนา) ปกรณนเยน ปาฬิยา อตฺถวณฺณนํ กริสฺสามฯ สา ปนายํ อตฺถวณฺณนา ยสฺมา เทสนาย สมุฏฺฐานปโยชนภาชเนสุ ปิณฺฑตฺเถสุ จ นิทฺธาริเตสุ สุตรา โหติ สุวิญฺเญยฺยา จ, ตสฺมา สุตฺตเทสนาย สมุฏฺฐานาทีนิ ปฐมํ นิทฺธารยิสฺสามฯ ตตฺถ สมุฏฺฐานํ ตาว ปริยตฺติํ นิสฺสาย มานุปฺปาโท, ปโยชนํมานมทฺทนํฯ วุตฺตญฺหิ อฏฺฐกถายํ ‘‘สุตปริยตฺติํ…เป.… อารภี’’ติฯ อปิจ เวเนยฺยานํ ปถวีอาทิภูตาทิเภทภินฺเน สกฺกาเย ปุถุชฺชนสฺส เสกฺขาทิอริยสฺส จ สทฺธิํ เหตุนา มญฺญนามญฺญนวเสน ปวตฺติวิภาคานวโพโธ สมุฏฺฐานํ, ยถาวุตฺตวิภาคาวโพโธ ปโยชนํ, เวเนยฺยานญฺหิ วุตฺตปฺปกาเร วิสเย ยถาวุตฺตานํ ปุคฺคลานํ สทฺธิํ เหตุนา มญฺญนามญฺญนวเสน ปวตฺติวิภาคาวโพโธ ปโยชนํฯ

อปิจ สมุฏฺฐานํ นาม เทสนานิทานํฯ ตํ สาธารณํ อสาธารณนฺติ ทุวิธํฯ ตตฺถ สาธารณมฺปิ อชฺฌตฺติกพาหิรเภทโต ทุวิธํฯ ตตฺถ สาธารณํ อชฺฌตฺติกสมุฏฺฐานํ นาม โลกนาถสฺส มหากรุณาฯ ตาย หิ สมุสฺสาหิตสฺส ภควโต เวเนยฺยานํ ธมฺมเทสนาย จิตฺตํ อุทปาทิฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘สตฺเตสุ จ การุญฺญตํ ปฏิจฺจ พุทฺธจกฺขุนา โลกํ โวโลเกสี’’ติอาทิ (ม. นิ. 1.283; สํ. นิ. 1.172; มหาว. 9)ฯ เอตฺถ จ เหตาวตฺถายปิ มหากรุณาย สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพ ยาวเทว สํสารมโหฆโต สทฺธมฺมเทสนาหตฺถทาเนหิ สตฺตสนฺตารณตฺถํ ตทุปฺปตฺติโตฯ ยถา จ มหากรุณา, เอวํ สพฺพญฺญุตญฺญาณํ ทสพลญาณาทีนิ จ เทสนาย อพฺภนฺตรสมุฏฺฐานภาเว วตฺตพฺพานิฯ สพฺพมฺปิ หิ เญยฺยธมฺมํ, เตสํ เทเสตพฺพปฺปการํ, สตฺตานญฺจ อาสยานุสยาทิํ ยาถาวโต ชานนฺโต ภควา ฐานาฏฺฐานาทีสุ โกสลฺเลน เวเนยฺยชฺฌาสยานุรูปํ วิจิตฺตนยเทสนํ ปวตฺเตสีติฯ พาหิรํ ปน สาธารณํ สมุฏฺฐานํ ทสสหสฺสพฺรหฺมปริวาริตสฺส สหมฺปติมหาพฺรหฺมุโน อชฺเฌสนํฯ ตทชฺเฌสนุตฺตรกาลญฺหิ ธมฺมคมฺภีรตาปจฺจเวกฺขณาชนิตํ อปฺโปสฺสุกฺกตํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตฺวา ธมฺมสฺสามี ธมฺมเทสนาย อุสฺสาหชาโต อโหสิฯ อสาธารณมฺปิ อมฺภนฺตรพาหิรเภทโต ทุวิธเมวฯ ตตฺถ อพฺภนฺตรํ ยาย มหากรุณาย เยน จ เทสนาญาเณน อิทํ สุตฺตํ ปวตฺติตํ, ตทุภยํ เวทิตพฺพํฯ พาหิรํ ปน ปญฺจสตานํ พฺราหฺมณชาติกานํ ภิกฺขูนํ ปริยตฺติํ นิสฺสาย มานุปฺปาทนํ, วุตฺตเมว ตํ อฏฺฐกถายํฯ

ปโยชนมฺปิ สาธารณํ อสาธารณนฺติ ทุวิธํฯ ตตฺถ สาธารณํ อนุกฺกเมน ยาว อนุปาทาปรินิพฺพานํ วิมุตฺติรสตฺตา ภควโต เทสนายฯ เตเนวาห ‘‘เอตทตฺถา ตถา, เอตทตฺถา มนฺตนา’’ติอาทิ (ปริ. 366)ฯ